Bệnh Viêm da nổi cục là bệnh truyền nhiễm gây ra trên trâu, bò. Hiện nay, bệnh Viêm da nổi cục (VDNC) trên địa bàn cả nước đang diễn biến rất phức tạp, gây hậu quả rất nặng nề và đang có chiều hướng lây lan rộng. Cả nước hiện có 95 ổ dịch tại 31 huyện của 14 tỉnh, tổng số gia súc mắc bệnh là 1.187 con, số gia súc đã tiêu hủy là 71 con. Tại Thanh Hóa, từ tháng 2 năm 2021 đến nay, bệnh VDNC trâu, bò đã xảy ra ở một số xã, phường của Thị xã Nghi Sơn và huyện Yên Định làm 110 con trâu, bò mắc bệnh. Nguy cơ dịch bệnh xâm nhập vào địa bàn xã trong thời gian tới là rất cao.                 

         Để chủ động triển khai các biện pháp ngăn chặn nguy cơ xâm nhiễm bệnh bệnh viêm da nổi cục trên trâu, bò trên địa bàn xã, UBND xã hướng dẫn một số đặc điểm tình hình dịch bệnh và các biện pháp phòng chống bệnh viêm da nổi cục trên trâu bò như sau:

I. ĐẶC ĐIỂM, TÌNH HÌNH BỆNH VIÊM DA NỔI CỤC

1. Đặc điểm chung

- Bệnh Viêm da nổi cục còn được gọi là bệnh Da sần, là bệnh truyền nhiễm do một loại vi rút gây ra trên trâu, bò.

- Vi rút Viêm da nổi cục không lây nhiễm và không gây bệnh trên người.

- Đường truyền lây chủ yếu qua côn trùng đốt như muỗi, ruồi, ve; bệnh cũng có thể lây truyền do vận chuyển trâu, bò mang mầm bệnh, sử dụng chung máng uống, khu vực cho ăn, sữa, tinh dịch và qua tiếp xúc trực tiếp.

- Bệnh thường xảy ra theo mùa, chủ yếu vào những tháng có thời tiết ấm, khi côn trùng hoạt động mạnh và phong phú nhất, gây thiệt hại về năng suất do sản lượng sữa giảm mạnh, giảm khả năng sinh sản, sảy thai, tổn thương da, giảm tăng trọng, gia súc có thể chết, gây tổn thất về kinh tế do hạn chế vận chuyển và thương mại.

2. Đặc điểm của vi rút gây bệnh

- Vi rút gây bệnh Viêm da nổi cục cùng chi với vi rút gây bệnh Đậu trên dê, cừu.

- Vi rút có thể bị tiêu diệt ở nhiệt độ 55^oC trong 2 giờ, 65^oC trong 30 phút. Vi rút có thể được hồi phục từ những nốt sần trên da được giữ ở nhiệt độ -80^oC trong 10 năm và dịch nuôi cấy mô nhiễm vi rút được bảo quản ở nhiệt độ 4^oC trong 6 tháng.

- Vi rút nhạy cảm với môi trường pH kiềm hoặc a xít; có thể tồn tại ở môi trường pH = 6,6 - 8,6 trong 5 ngày ở nhiệt độ 37^oC.

- Hóa chất sử dụng để diệt vi rút Viêm da nổi cục bao gồm ether (20%), chloroform, formalin (1%), phenol (2% trong 15 phút), sodium hypochlorite (2 - 3%), hợp chất iodine (pha loãng 1:33), Virkon (2%), hợp chất amoni bậc bốn (0,5%) và một số chất tẩy rửa như sodium dodecyl sulphate.

- Vi rút Viêm da nổi cục rất ổn định, tồn tại trong thời gian dài ngoài môi trường, đặc biệt là ở dạng vảy khô; tồn tại trong các nốt da hoại tử trên 33 ngày, trong các lớp vảy khô lên đến 35 ngày và ít nhất 18 ngày trong da phơi khô. Vi rút nhạy cảm với ánh sáng mặt trời và chất tẩy rửa có chứa dung môi lipid, nhưng trong điều kiện môi trường tối và ẩm ướt, ví dụ như chuồng trại bị ô nhiễm, vi rút có thể tồn tại trong nhiều tháng.

3. Đặc điểm dịch tễ

Động vật mẫn cảm với vi rút Viêm da nổi cục là trâu, bò. Tỷ lệ trâu, bò mắc bệnh khoảng 10 - 20%; tỷ lệ chết khoảng 1 - 5%. Thời gian ủ bệnh trung bình khoảng 4 - 14 ngày.

Côn trùng chân đốt được xem là véc tơ truyền bệnh Viêm da nổi cục. Mặc dù đến nay chưa xác định được véc tơ truyền bệnh cụ thể, muỗi, ruồi cắn và ve đực có thể đóng vai trò quan trọng trong việc làm lây truyền vi rút. Vai trò của các véc tơ truyền bệnh là khác nhau giữa các khu vực địa lý khác nhau, phụ thuộc vào nguồn và đặc điểm của mỗi loại véc tơ. Trâu, bò đực nhiễm bệnh có thể bài thải vi rút qua tinh dịch; tuy nhiên đến nay vẫn chưa có bằng chứng về đường lây truyền bệnh Viêm da nổi cục thông qua tinh dịch. Ngoài ra, cũng chưa rõ có hay không việc truyền lây vi rút qua đường thức ăn và nước uống nhiễm mềm bệnh. Tiếp xúc trực tiếp được cho là không đóng vai trò quan trọng trong lây truyền vi rút Viêm da nổi cục.

Các nốt sần và vảy da chứa một lượng vi rút VDNC tương đối cao. Vi rút có thể được phân lập từ những bệnh phẩm này trong 35 ngày và có thể lâu hơn. Vi rút có thể được phân lập từ máu, nước bọt, dịch tiết ở mắt và mũi và tinh dịch. Vi rút được tìm thấy trong máu trong khoảng từ 7 - 21 ngày sau khi nhiễm bệnh, với mức độ thấp hơn so với trong các nốt sần ở da tại cùng thời điểm lấy mẫu. Sự bài thải của vi rút trong tinh dịch có thể kéo dài tới 42 ngày. Cũng có bằng chứng về sự lây truyền vi rút qua nhau thai. Trong một số trường hợp, động vật mang mầm bệnh không biểu hiện triệu chứng lâm sàng, nhưng mang vi rút trong máu và có thể truyền bệnh cho động vật khỏe thông qua côn trùng hút máu.

4. Triệu chứng, bệnh tích

Trâu, bò mắc bệnh thường có những dấu hiệu dưới đây:

- Sốt cao, có thể trên 41°C, bỏ ăn, suy nhược và gầy yếu.

- Giảm khả năng tiết sữa rõ rệt ở gia súc đang cho con bú;

- Viêm mũi, viêm kết mạc và tiết nhiều nước bọt;

- Sưng hạch bạch huyết bề mặt (hạch trước vai, hạch sau đùi).

- Hình thành các nốt sần có đường kính từ 2 - 5 cm, đặc biệt là ở da đầu, cổ, chân, bầu vú, cơ quan sinh dục và đáy chậu trong vòng 48 giờ sau khi bắt đầu phản ứng sốt. Các nốt sần này có hình tròn, chắc và nhô cao trên da, mô dưới da và đôi khi cả các cơ bên dưới.

- Các nốt sần lớn có thể bị hoại tử và cuối cùng là xơ hóa và tồn tại trong vài tháng; để lại các vết sẹo có thể tồn tại vĩnh viễn.

- Các mụn nước, vết hoại tử và vết loét có thể xuất hiện ở màng nhầy của miệng và đường tiêu hóa cũng như trong khí quản và phổi.

- Chân và các bộ phận vùng bụng khác của cơ thể, như bao da, ức, bìu và âm hộ, có thể bị tiết dịch, khiến con vật không muốn di chuyển.

- Bò đực có thể bị vô sinh vĩnh viễn hoặc tạm thời.

- Bò mang thai có thể sảy thai và động dục trong vài tháng.

- Một số động vật bị bệnh không biểu hiện triệu chứng nhưng mang virus trong máu và có thể truyền bệnh cho động vật khỏe thông qua côn trùng hút máu.

Một số hình ảnh về dấu hiệu bệnh VDNC.

Các nốt sần trên da	Tổn thương ở vùng mũi gia súc
Tổn thương và loét ở núm vú	Vảy, loét, sẹo trên da

5. Chẩn đoán bệnh

Chẩn đoán sơ bộ tại thực địa dựa trên những biểu hiện như sốt và các nốt sần đặc trưng trên da trâu, bò mắc bệnh.

Chẩn đoán tại thực địa cần được xác nhận bằng xét nghiệm trong phòng thí nghiệm các mẫu da tổn thương, vảy, máu được chống đông bằng chất EDTA hoặc gạc nước bọt. Vảy và da dễ thu mẫu và có thể không cần bảo quản trong môi trường vận chuyển để gửi đi xét nghiệm, những mẫu bệnh phẩm này có thể để trong ống lấy mẫu sạch hoặc các loại dụng cụ an toàn khác.

II. CÁC BIỆN PHÁP PHÒNG, CHỐNG DỊCH BỆNH VIÊM DA NỔI CỤC

1. Khi đã có gia súc có biểu hiện của bệnh, có kết quả xét nghiệm dương tính với bệnh Viêm da nổi cục

- Tổ chức cách ly toàn bộ gia súc chưa có biểu hiện của bệnh Viêm da nổi cục; nuôi nhốt trâu, bò, dê, cừu tại các khu vực có gia súc mắc bệnh, nghi mắc bệnh.

- Tổ chức tiêu hủy toàn bộ gia súc có kết quả xét nghiệm dương tính với bệnh Viêm da nổi cục, hoặc gia súc trong cùng địa bàn xã (đã có kết quả xét nghiệm dương tính) có biểu hiện lâm sàng của bệnh Viêm da nổi cục.

- Hỗ trợ cho chủ vật nuôi có gia súc buộc phải tiêu hủy do dịch bệnh với định mức, quy trình và điều kiện theo quy định tại Nghị định số 02/2017/NĐ-CP ngày 09/01/2017 của Chính phủ về cơ chế, chính sách hỗ trợ sản xuất nông nghiệp để khôi phục sản xuất vùng bị thiệt hại do thiên tai, dịch bệnh.

- Tổ chức tổng vệ sinh, phun thuốc sát trùng, thuốc diệt côn trùng, ruồi, muỗi, ve, mòng,… liên tục trong vòng 03 tuần tại các hộ chăn nuôi có gia súc có biểu hiện bị bệnh, nghi bị bệnh; đồng thời tổng vệ sinh, phun thuốc sát trùng toàn bộ các vùng có nguy cơ cao, xung quanh hộ chăn nuôi có gia súc bị bệnh.

- Khoanh vùng có dịch và lập chốt tạm thời để kiểm soát việc vận chuyển trâu, bò ra, vào xã; trường hợp cần thiết thành lập đội kiểm soát lưu động để kịp thời phát hiện, ngăn chặn và xử lý các trường hợp cố tình vận chuyển gia súc ra, vào xã.

- Tổ chức rà soát, thống kê các hộ chăn nuôi trâu, bò, dê, trên địa bàn tất cả các thôn đã phát hiện có bệnh Viêm da nổi cục; trong đó lưu ý, ghi rõ thông tin tình trạng gia súc khỏe mạnh, gia súc có biểu hiện bị bệnh, thời gian xuất hiện các triệu chứng của bệnh, tình trạng xuất bán, giết mổ, vận chuyển gia súc ra khỏi địa bàn xã.

- Tổ chức kê khai số lượng gia súc, đề nghị người chăn nuôi trên địa bàn thôn có dịch cam kết không bán chạy, không giết mổ, không vứt xác gia súc chết, gia súc bệnh ra môi trường.

- Tổ chức thông tin, tuyên truyền, hướng dẫn người dân chủ động giám sát gia súc có biểu hiện bị bệnh, nghi bị bệnh, kịp thời phát hiện, báo cáo UBND xã để triển khai các biện pháp phòng, chống dịch bệnh; hằng ngày tổng vệ sinh, phun thuốc sát trùng hoặc sử dụng vôi bột để sát trùng khu vực nuôi.

- Thực hiện các biện pháp kỹ thuật trong phòng, chống bệnh Viêm da nổi cục theo hướng dẫn của Cục Thú y, Chi cục Chăn nuôi và Thú y, Trung tâm dịch vụ Nông nghiệp huyện, xã.

2. Khi chưa có gia súc có biểu hiện của Viêm da nổi cục

- Tổ chức thống kê toàn bộ từng hộ chăn nuôi gia súc (trâu, bò, dê) trên địa bàn.

- Hướng dẫn người chăn nuôi chủ động giám sát gia súc, kịp thời phát hiện các trường hợp gia súc có biểu hiện bị bệnh, nghi bị bệnh, báo cáo kịp thời cho UBND xã để kiểm tra, chẩn đoán, lấy mẫu xét nghiệm và triển khai các biện pháp phòng, chống dịch bệnh; thường xuyên tổng vệ sinh, phun thuốc sát trùng hoặc sử dụng vôi bột để sát trùng khu vực nuôi.

- Hướng dẫn người chăn nuôi mua con giống gia súc có rõ nguồn gốc, đã qua kiểm dịch theo quy định.

- Thực hiện các biện pháp phòng, chống dịch bệnh theo quy định, bao gồm tiêm các loại vắc xin phòng bệnh cho đàn gia súc.

- Thực hiện các biện pháp phòng, chống bệnh Viêm da nổi cục theo hướng dẫn của Cục Thú y, Chi cục Chăn nuôi và Thú y, Trung tâm dịch vụ Nông nghiệp huyện, xã.

- Các biện pháp phòng, chống bệnh chính bao gồm: Chủ động theo dõi, giám sát để kịp thời phát hiện sớm các trường hợp trâu, bò mắc bệnh, tiêu hủy trâu, bò mắc bệnh, tiêm phòng cho trâu, bò, vệ sinh, tiêu độc khử trùng và tiêu diệt vật chủ trung gian truyền bệnh (ruỗi, muỗi, côn trùng hút máu,…) tại khu vực chuồng nuôi.

- Hiện nay, trên thế giới đã có vắc xin phòng bệnh viêm da nổi cục. Vắc xin sẽ có hiệu lực sau tiêm 3 tuần. Gia súc cần được tiêm phòng trước khi mầm bệnh xâm nhiễm vào đàn. Một số phản ứng phụ tuy hiếm xảy ra, nhưng có thể gặp khi sử dụng vắc xin như sưng tại vị trí tiêm, nhưng không gây ảnh hưởng đến sức khỏe con vật và các vết sưng sẽ biến mất trong khoảng 1 - 2 tuần; sốt nhẹ trong thời gian ngắn, có thể dẫn đến giảm sản lượng sữa. Một số loại vắc xin có khả năng thấp gây ra nốt sần nhỏ trên cơ thể hoặc bầu vú trong thời gian ngắn.

Trên đây là một số đặc điểm và biện pháp phòng, chống bệnh viêm da nổi cục trên đàn trâu, bò, đề nghị BCĐ phòng chống dịch xã, Thôn trưởng các thôn quan tâm chỉ đạo, tuyên truyền hướng dẫn các hộ chăn nuôi nghiêm túc thực hiện. Trong quá trình thực hiện nếu hộ gia đình nào phát hiện trên cơ thể trâu, bò của gia đình mình có những dấu hiệu trên thì thông tin với Trưởng thôn và Khẩn trương báo cáo về BCĐ phòng chống dịch xã qua số điện thoại (0987.236.981 – Ông Phạm Khắc Phương, PCT. UBND xã hoặc 0386.342.339 – Ông Ngô Văn Mạnh, Công chức Văn phòng – Thống kê xã hoặc Bà Nguyễn Thị Hương, Cán bộ Thú y xã để có biện pháp xử lý kịp thời.